Bản giao hưởng số 4 ở giọng Re thứ, Op. 120 của Robert Schumann ra đời trong một khoảng thời gian quan trọng trong đời nhạc sĩ: sau 5 năm đấu tranh bảo vệ tình yêu với con gái thầy giáo, Schumann cuối cùng cũng có thể kết hôn với nghệ sĩ piano Clara Wieck năm 1840. Trong khoảng thời gian này ông hoàn thành bản thảo đầu tiên của bản giao hưởng đầu tiên của mình chỉ trong bốn ngày, tiếp đó là các sáng tác khác và soạn Concerto piano.
Kết thúc khoảng thời gian làm việc hiệu quả đó, Schumann đã hoàn thành Giao hưởng ở giọng Re thứ trong tuần đầu tiên vào tháng 6 năm 1841.
Trong một mục nhật ký vào ngày 31 tháng 5, Clara vợ ông ghi lại rằng “Đầu óc Robert hiện rất sáng tạo và hôm qua anh ấy đã bắt đầu một bản giao hưởng với một chương, một chương Adagio và chương kết. Tôi chưa được nghe chút nào, nhưng thấy Robert đang làm việc, và nghe vọng từ xa điệu Re thứ, tôi đã biết rằng đây sẽ là một tác phẩm khác xuất hiện từ sâu thẳm tâm hồn anh ấy”.
Xuyên suốt bản giao hưởng, âm nhạc vẫn giữ được chất say đắm, cuồng nhiệt qua các chương. Cảm thức đầy mê hoặc này chính là đặc trưng phong cách của Schumann. Không chỉ ở tác phẩm này, nhiều sáng tác khác của ông chất đầy những đặc điểm điển hình của trường phái Lãng mạn: âm nhạc của ông thấm đẫm hình tượng thi ca, những giấc mơ, hoài niệm, những câu chuyện cổ, thần thoại xưa cũ, những vị thần, bậc anh hùng, và đặc biệt là từ cảnh sắc thiên nhiên.
Schumann có cách vận dụng các vòng hoà âm điêu luyện rất riêng, biến động qua nhiều màu sắc điệu thức khác nhau… khiến cảm xúc của người nghe luôn được làm mới, luân chuyển qua nhiều cung bậc.
Tự thân Schumann là một trong số ít tác giả tự xác định cho mình vị thế là một người theo đuổi nghệ thuật Lãng mạn.
Ở thời bấy giờ, ảnh hưởng của truyền thống Cổ điển do Haydn, Mozart, Beethoven… xác lập vẫn còn vững chắc, đóng khung trong thói quen thường thức của khán giả, vậy nên buổi công diễn Giao hưởng số 4 của Schumann đã làm công chúng bối rối: khác với truyền thống thời bấy giờ, các chương trong bản giao hưởng mới của Schumann không được phân định rõ ràng mà được chơi liền mạch không ngừng nghỉ, tạo ra một dòng chảy âm nhạc đắm chìm. Các nhà phê bình đã đón nhận và khen ngợi, cả J. Brahms cũng là một người hâm mộ nhiệt tình. Tuy nhiên, các nhà xuất bản chưa dám nhận tổng phổ tác phẩm, và bản giao hưởng phải nằm yên suốt 10 năm và tưởng như phải rơi vào quên lãng.
Năm 1851, sau khi đã sáng tác hai bản giao hưởng khác, Schumann trở lại với bản giao hưởng Re thứ: ông đã sửa lại khá nhiều vào tác phẩm, thành ra bản giao hưởng được soạn hai lần, cách nhau 10 năm. Khi phiên bản mới được trình diễn, buổi diễn đạt thành công ngoài mong đợi và tác phẩm đã được xuất bản ngay. Về sau, khi Schumann đã qua đời, Brahms vẫn cho xuất bản phiên bản đầu tiên bất chấp sự phản đối của vợ tác giả.
------
Phần lớn các màn trình diễn trên thế giới vẫn chọn phiên bản thứ hai mà Schumann đã dành tâm huyết soạn lại. Phiên bản mới này được đề chỉ dẫn tiếng Đức cho mỗi chương:
Chương 1 được đề Ziemlich langsam — Lebhaft (khá chậm – sống động), bắt đầu với phần dẫn nhập Ziemlich langsam - khá chậm rãi, tạo bầu không khí xao động, ưu tư, theo âm hình giai điệu làn sóng của bè violin, viola và kèn bassoon. Tiếp sau đó tiến vào khu vực Lebhaft – sống động, âm nhạc trở nên linh hoạt và lôi cuốn.
Chương 2 có tên Romanze: Ziemlich langsam (chương Romance: khá chậm) tựa như một khúc hát trữ tình.
Chương 3 là chương Scherzo mạnh mẽ, được đề Lebhaft (sống động). Phần giữa của chương chứa giai điệu violin độc tấu từ chương trước.
Chương 4 không tuân theo lệ thường của các giao hưởng: khởi đầu Langsam – chậm rãi mang không khí trang trọng, uy nghi mà không hề nhanh, tiếp nối là phần chủ đề Lebhaft ở giọng trưởng tươi sáng. Đến gần cuối chương, âm nhạc mới đạt đến tốc độ nhanh Presto.
Nghe tác phẩm https://youtu.be/BfLxzNakUZw
-----------
Giao hưởng số 4 của Schumann đã được Dàn nhạc Giao hưởng Việt Nam và chỉ huy Trần Vương Thạch trình diễn trong buổi Hoà nhạc đặt vé trước số 144, vào 20h ngày 24 tháng 7 năm 2022 tại Nhà Hát Lớn Hà Nội.
ĐĂNG BÌNH LUẬN